Düzenli bir sisteme düzensizlik (karmaşa) katarsanız, toplam düzen düzgün mü kalır, yoksa bozulur mu?
Raflarda katlanıp konmuş çamaşırların üstüne kirli çamaşırlarınızı rastgele atarsanız ne olur? Ortalık daha da karışır derseniz haklısınız, ama bazı durumlarda düzene (order), bozuk düzen (disorder) katmak sonuçta daha büyük ama düzenli bir sistem oluşturabiliyor.
Journal of Chemical Physics dergisinde çıkan bir makalede Slovenya ve İran’dan bir grup bilimci düzene düzensizlik katmanın hangi koşullarda gene düzen sağlayacağını açıkladılar. Sistemlerin bu tür davranışına anti-kırılganlık (antifragility) denmekte. Bu kavram yakın zamanda istatistik, ekonomi ve sosyal bilimlerde görülen bazı olguları açıklamakta.
Bilimciler önce iki tür düzensizliği ayırt ettiler. Birincisi termodinamik düzensizlik veya entropi. Diğeri ise yapısal düzensizlik veya özelliklerini değiştirebilen ideal bir yapıdaki bozukluklar. Tahran Üniversitesi Temel Bilimler Araştırma Entitüsü‘nden makalenin ana yazarı Ali Naci “Normalde bir takım düzensizlikleri üstüste getirseniz büyük bir kargaşa olur. Ama bazı durumlarda bir düzen doğuyor.” demekte. “Bu etki bazen termodinamik düzensizlikten daha kuvvetli olmakta”.
Bu ilginç durum bazı elektrik yüklü yüzeylerde görüldü. Böyle yüzeylerdeki yapısal bozukluklar ile, yüklü mobil parçacıklardan oluşan Coulomb sıvılarındaki ısısal düzensizlik arasındaki etkileşim bir yeni düzen doğurmakta.
Araştırmacılar iki değişik yüklü düzeyi karşılaştırdılar. Düzenli yüzeyde elektriksel yükler yüzeyde eşit aralıklarla dizilmişken, diğerinde rastgele dağılmışlardı ama yerlerinde sabittiler. Araştırmacılar daha sonra bu iki yüzeyi bir Coulomb sıvısı içine koyduklarında, düzensiz yüzeyin sıvıdaki iyonları daha kuvvetle çektiğini gözlemlendi. İki yüzeyin de entropileri hesaplandığında düzensiz yüzeyi entropisinin daha düşük olduğu görüldü. Yapısal düzensizlik ısısal düzensizlikten daha güçlü çıkmıştı.
Ali Naci’ye göre bu sonuçlardan maalesef şimdilik günlük yaşama yansıyacak bir anlam çıkarmak zor. Fakat araştırmacılar gene de insan yaşamında bu durumla uyuşan örnekler bulmayı umuyorlar. Makalenin diğer yazarı Slovenya’dan Rudolf Podgornik, malzeme alanında beklentilere sahip. Belli koşullarda bazı bozulan malzemelerin, gene de direnç ve eski haline dönme davranışı göstermelerini görebiliriz demekte. Podgornik karmaşa ve düzensizliğin daima kötü bir şey olmadığını, uygun tepki gösterdiğimizde olumlu sonuçlara dönüştürebileceğimiz söylemekte.
Kaynakça:
http://scitation.aip.org/content/aip/journal/jcp/141/17/10.1063/1.4898663
http://www.spacedaily.com/reports/Disorder_plus_disorder_equasl_more_disorder_999.html
