Avrupa Güney Gözlemevi, ESO, (European Southern Observatory), üst yönetim organı olan Konsey, son toplantısında Dünya’nın açıkara en büyük teleskopunun inşası için yeşil ışık yaktı. İki aşamada tamamlanacak olan Avrupa Aşırı Büyük Teleskopu E-ELT (European Extremely Large Telescope), 39 metre çapında ayna açıklığına sahip olacak. Bu ayna açıklığı klasik teleskoplar gibi tek parça ile değil çok sayıda ayna ile sağlanacak.
Konsey birinci aşamada gerekli olan 1,083 milyar avro için harcama onayını verdi. İlgili ihale ve sözleşmelerin 2015 yılı içinde yapılması bekleniyor. Toplam maliyeti 2012 fiyatlarına göre 1,25 milyar avro olan teleskopun hizmete girmesi ise 10 yıl sonrası için planlanıyor.
Güney Amerika’da Şili topraklarında yüksek irtifada ve yağışın çok az olduğu yerlerde, ESO üç çok büyük teleskop işletmektedir. Bunlar görünür ışıkta ve kızılötesinde gözlem yapan Dünya’nın en büyük teleskoplarıdır. Ayrıca mikro dalgada gözlem yapan, 66 çanak antenden oluşan ve devrimsel teknolojik gelişme içeren ALMA tesisinin de ana ortağı, Avrupa’dır.
On yıl sonra gözlemler başladığında, E-ELT teleskopunun müthiş bilimsel buluşlara yol açacağı tahmin edilmektedir. Başta dışgezegenler olmak üzere, yıldızların yapıları, yakın gökadalar ve derin uzay konularında halen elde edilemeyen bilgilerin bu gözlemlerle sağlanması beklenmektedir. Bazı ileri sürülen kuramların ne derecede doğru veya yanlış olduğunun da anlaşılması sağlanacaktır.
Şili’nin Atakama çölünde en yakın yerleşim yerinden 32 km. kadar uzakta yer alacak tesisin inşasına alınan son kararla 2015 yılı içinde başlanabilecektir. Arazi hazırlama projesi Haziran 2014’te Konsey kararının hemen arkasından zaten başlamış bulunmaktadır.
Proje maliyetinin %90’ının taahhüt edildiği, ESO üyeliğine yakında Polonya’nın alınması ve birkaç yıl içinde Brezilya’nın da başvurusunun olumlu sonuçlanması ile geri kalan %10 maliyetin de sağlanmış olacağı bildirilmektedir. Halen kurallar gereği maliyetin %10’u projenin ikinci aşamasına aktarılmıştır.
Onayı verilmiş olan birinci aşama sonunda teleskop kubbesi ve ana yapısı tamamlanmış olacaktır. Henüz fonlanmamış olan kısımlar, adaptif optik sistemini, bazı cihazları ve ana aynanın iç kısmındaki 210 aynadan oluşan halkaları kapsamaktadır. Teleskopun çözünürlük ve verimliliğini artıracak olan bu kısımlar olmadan da teleskop çalışmaya başlayacaktır.
ESO, 15 Avrupa devleti tarafından kurulmuş olan Dünya’nın en büyük hükümetler arası astronomi işbirliği örgütüdür. Halen yeryüzünden yapılan en ileri teknolojik gök gözlemleri ESO’nun Güney Amerika’da kurduğu ve kurmakta olduğu tesislerde yapılmaktadır. Gökbilim araştırmalarında bazı projelerde, ABD, Japonya gibi diğer gelişmiş devletlerle de işbirliği yapılmaktadır. ESO üye devletleri (Almanya, Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Finlandiya, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya ve Portekiz) arasında Türkiye yoktur.
